De Vesting Nieuwpoort is een van de kleinste vestingsteden van Nederland. Op deze pagina lees je in vogelvlucht de geschiedenis van Nieuwpoort.De stad werd rond 1200 gesticht door de heren van Liesveld en Langerak. Het kent een roemruchte historie; vele malen is het een strijdtoneel geweest.Rond 1270 besluiten de heer van Liesveld en de heer van Langerak om - op de plaats waar hun landerijen aan elkaar grenzen - een nederzetting te stichten. Op een gunstige plaats, waar een oud veenriviertje uitmondt in de Lek en zo een natuurlijke haven vormt.
In 1283 krijgt Nieuwpoort stadsrechten. De nieuwe stad kreeg, in ruil voor trouw aan de landsheren, bijzondere rechten en privileges. Voor Nieuwpoort waren de rechten belangrijk. Hierdoor kon de stad bijvoorbeeld uitgroeien tot handelscentrum of militaire voorpost. Stadspoorten waren vaak hét symbool van de nieuwe steden. Trots werd het stadswapen geplaatst op verschillende plekken in de stad en bijvoorbeeld op documenten en vlaggen. In een handvest uit 1283 worden de bewoners van deze nederzetting “poorters” genoemd. Dus zal deze nederzetting omringd zijn met wallen en daarin poorten en grachten. We weten dat de vesting in de middeleeuwen meerdere keren bezet en verwoest werd. Nog steeds worden elke vijf jaar in Nieuwpoort de stadsrechten gevierd.
Het rampjaar 1672 was voor de vesting Nieuwpoort van grote betekenis. In dat jaar vallen de Franse troepen bijna ongehinderd de vesting Holland binnen. Kapitein generaal Willem van Oranje stelt dan een waterlinie in werking.Door het openzetten van sluisjes en het doorsteken van dijken, ontstaat er een linie van ondergelopen land tussen Muiden en Heusden. De vesting Holland wordt zo onbereikbaar voor de Franse troepen. Het blijkt al snel dat deze linie veel makkelijker en beter beheersbaar kan worden aangelegd. Daarom valt de beslissing om de zeer strategisch gelegen vesting drastisch te veranderen en deel uit te laten maken van de Oude Hollandse Waterlinie .De vijandelijke troepen konden de waterlinie op twee manieren overtrekken: met vaartuigen over de rivier of over de rivierdijken. De vesting Holland was dus alleen bereikbaar via de rivieren de Lek en de Merwede of de daarbij behorende dijken. Langs de Lek lag de vesting Schoonhoven. Aan de zuidzijde van deze rivier was nog geen stevige vesting. De sterk verouderde vesting Nieuwpoort kreeg daarom nieuwe verdedigingswerken. Samen met Schoonhoven kon de rivier nu van beide kanten verdedigd worden.
Het rivierpeil stijgt en de veenbodem klinkt in. Om het water tegen te houden, is het nodig om aanpassingen te doen.Daarom wordt in 1772 de monding van de Buitenhaven afgesloten en vervangen door een afsluitbare duiker. De noordelijke vestingwal dient nu als waterkering in plaats van de Hoogstraat.
Na 1787 verschuift de waterlinie meer naar het oosten en ontstaat de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De vestingen Woerden, Oudewater, Schoonhoven en Nieuwpoort spelen dan geen rol meer. Bij Koninklijk Besluit van 21 juni 1816 wordt “Fort Nieuwpoort” opgeheven en overgedragen aan de Domeinen. Bij contract van 5 mei 1826 werden de vestingwerken verkocht aan de gemeente Nieuwpoort.
Bij de veelvuldig voorkomende watersnoden in de Alblasserwaard vluchtten de bewoners naar hoger gelegen plaatsen. De vesting Nieuwpoort was zo’n veilige vluchtplaats. Zo hadden welgestelde boeren uit de waard een zogenaamde waterschuur in bezit binnen de wallen. In tijden van nood diende die als tijdelijk onderkomen voor mens en dier. Dit is de voornaamste reden dat de vestingwerken niet zijn gesloopt, maar voor het overgrote deel bewaard zijn gebleven. Hierdoor is Nieuwpoort een van de meest gave vestingen uit de Oude Hollandse Waterlinie.
Eind 1969 werden de wallen en grachten beschermd rijksmonument. Daarom werden de zuidelijke wallen en grachten in de zeventiger jaren gere
